Malatya’nın önde gelen kot üreticilerinden Baykan Denim, depremden sonra başka şehirlere taşınmak zorunda kalan, köydeki ailelerinin yanına taşınan veya yakınlarını kaybedip işe gidemeyen bütün işçilerini tazminatsız olarak işten çıkardı. Bir işçi işe gidemediğinde işveren tek taraflı işten çıkarabilir. Ancak Türkiye’de yasalar, bu işe gidememenin deprem, sel, yangın gibi kaçınılmaz bir durum nedeniyle olması halinde işverenin işçiyi işten çıkarabileceğini, ancak kıdem tazminatını vermek zorunda olduğunu söylüyor[2].  Firma yetkilileri, zorunlu hallerini anlatıp tazminatını isteyen bu işçilere, herhangi bir tazminat ödemeyeceklerini belirtti.

Bu işçilerden 28’i Birleşik Tekstil Dokuma ve Deri İşçileri Sendikası[3] (BİRTEK-SEN) aracılığıyla Temiz Giysi Kampanyası’nın acil eylem mekanizmasına başvurdu[4]. Biz, sendika ile beraber işçilerin alacaklarını hesaplayıp alacak taleplerini fabrikada üretim yapan markalara ilettik. Aynı zamanda ilgili markaların bulunduğu ülkelerdeki partnerlerimizle bir araya gelerek bu acil eylem davası için bir koordinasyon grubu oluşturduk.

Yazıştığımız markalar, tedarik zincirleri için taahhütleri olan dünyaca ünlü markalardı. Bu markalar:

            •          Inditex Grubu (Zara, Bershka - ETI üyesi[5]),

            •          s.Oliver (FWF[6] üyesi),

            •          Next (ETI üyesi),

            •          Marks & Spencer (ETI üyesi),

            •          Asda (ETI üyesi),

            •          Bestseller (ETI üyesi),

            •          Urban Outfitters,

            •          Gina Tricot,

            •          Varner

Markaların neredeyse tamamı ilk e-postamıza yanıt verdi ve 'Bu bizim standartlarımızın ihlalidir' dedi. Kendi aralarında bir grup oluşturdular ve işçilerle görüşmek üzere bir ekip görevlendirdiler. İşçilere bu sorunu çözeceklerine dair umut verdiler. Ancak bir süre sonra bu markaların biri hariç hepsi sessizliğe büründü. Sorularımıza özetle şunları söylediler: “Türkiye'deki yargı sistemine saygılıyız, işçiler tazminatlarını yasal yollardan alsınlar”. İşçilerin evlerinin yıkıldığını ve adalet sisteminin işçiler için uzun ve masraflı bir yol olduğunu söylememize rağmen, bu markalar işçilere yardım etmek için herhangi bir adım atmadı. Burada Baykan Denim, yasanın sadece depremden sonraki ilk üç ay için geçerli olmasından kaynaklanan bir yasa boşluğunu kullanıyor. Baykan Denim, yasayı ihlal edecek şekilde işçileri derhal işten çıkarmak yerine, Malatya'ya dönemeyen işçilerin kıdem tazminatı taleplerini reddetmiş, bunun yerine üç ay bekleyerek kıdem tazminatı ödemeden işten çıkarmıştır.

Markaların üye olduğu ve kendilerini tüketicilere anlatmak için kullandıkları üçüncü taraf kuruluşlar da var. Bu markaların çoğu Ethical Trade Initiative (ETI) üyesidir ve s.Oliver markası da Fair Wear Foundation (FWF) üyesidir. Bu kuruluşlar içerisinden, standartları olan ve yaptırım gücü olduğuna inandığımız FWF’ye şikayette bulunup üye markaların eylemsizliği ile ilgili endişelerimizi dile getirdik. FWF Türkiye ekibi, şikayetimizi genel merkezlerine ulaştırdı. İşçilerle iletişime geçip sorunu bir rapor hâline getirmek istediler. Ancak FWF'den gelen görüşme raporunu görmemize izin vermedikleri gibi bu vakayı web sitelerinde de yayınlamadılar.

Normalde FWF, kendilerine intikal eden bütün davaları internet sitelerinde yayınlar. Bu davayı yayınlamama gerekçeleri “Teknik arıza var, en kısa zamanda yayınlanacak” oldu. Üzerinden neredeyse 1,5 yıl geçti; davayı çözdük, onlar hâlâ yayınlamadılar. Aynı zamanda işçilerin görüştükleri raporu da bizimle, işçilerle ya da kamuoyuyla paylaşmadılar. “Bu gizli bir belgedir, paylaşılmaz” dediler.

 Diğer bir kuruluş olan ETI'ye, geçmiş davalarda yaşadığımız hayal kırıklığı nedeniyle başvurmadık ve bu davada etkili olamayacağını düşündük.

Bu davada hiçbir şey yapmayıp sınıfta kalan markalar ve kurumlar:

            •          s.Oliver (ETI üyesi),

            •          Next (ETI üyesi),

            •          Marks & Spencer (ETI üyesi),

            •          Asda (ETI üyesi),

            •          Bestseller (ETI üyesi),

            •          Urban Outfitters,

            •          Gina Tricot,

            •          Varner

            •          Fair Wear Foundation.

 Bu Davada Sorumluluk Alan Tek Marka: Inditex Grubu

Inditex'in Türkiye ve İspanya ekipleri, CCC ve BİRTEK-SEN ile yaptıkları birçok görüşmenin ardından Baykan Denim'i işçilerin kıdem tazminatlarını ödemeye ikna etti. CCC ve BİRTEK-SEN'e şikâyetlerini ileten 28 işçiden dava açmamış olanlara alacakları Aralık 2024'te Baykan Denim tarafından verildi. Dava açan ve alacaklarını arabulucu aracılığıyla almayı kabul eden işçilerin hem alacakları hem de avukat masrafları Baykan Denim tarafından ödendi. Toplamda 1.136.435,92 TL ödeme yapıldı. Davalarını mahkeme yoluyla sürdürmek isteyen 10 işçinin davaları ise devam ediyor. Baykan Denim'in depremden sonra 270 işçiyi tazminatsız olarak işten çıkardığını markalardan duyduk.

Bu vaka, markaların tedarik zinciri üzerinde ciddi bir etkiye sahip olduğunu ve işçilerin haklarının korunması ve bu hakların ihlallerinin giderilmesi konusunda önemli bir sorumluluk taşıdığını bir kez daha göstermektedir.

 Saygılarımızla

Temiz Giysi Kampanyası ve BİRTEK-SEN

[1] https://www.icisleri.gov.tr/turkiyenin-birlik-ve-dayanisma-gucu-depremle-sinandi-asrin-felaketi-asrin-dayanismasina-donustu8#:~:text=120%20bin%20kilometre%20karelik%20alanda,%3B%20eli%20%C3%B6p%C3%BClesi%20analar%C4%B1m%C4%B1z%C4%B1%2C%20babalar%C4%B1m%C4%B1z%C4%B1.

[2] https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4857-20030522.pdf  https://alitumbas.av.tr/depremde-evi-yikilan-kisi-bu-sebeple-isten-ayrilip-tazminata-hak- kazanabilir-mi/ 

[3] https://www.birteksen.org/

[4] https://www.temizgiysi.org/sikca-sorulan-sorular/#1727860025647-fd14c284-bbd9

[5] https://www.ethicaltrade.org/

[6] https://www.fairwear.org/